Nawiązując do wystaw w naszym Muzeum Historii Najnowszej Radomia, stałej pt. Przemysł – siła miasta. Radom w latach 1918-1989 oraz czasowej pt. Człowiek z buntu.Awers i rewers rzeczywistości PRL, chciałbym omówić banknoty, które wyszły z peerelowskiej mennicy. Z pewnością u niektórych wzbudzają one do dzisiaj emocje i wspomnienia.
To, co wyróżniało stare wersje banknotów z serii „Wielcy Polacy” – w obiegu w latach 1974-1996 – to przede wszystkim projekty ich szaty graficznej, tworzonych z wielką pasją i zaangażowaniem m.in. przez Andrzeja Heidricha – cenionego artystę, grafika oraz projektanta znaczków pocztowych i banknotów, który nazywany jest „ojcem polskich banknotów”.
Na awersach banknotów umieszczono wizerunki działaczy politycznych (Ludwik Waryński), jak i najważniejsze postacie z polskiej historii i kultury m.in. Tadeusza Kościuszkę, Mikołaja Kopernika i Fryderyka Chopina. Na rewersach znajdował się z kolei motyw związany z postacią, dla której dany banknot był dedykowany.
Charakterystyczny dla banknotów z tamtego czasu był ich wymiar. Bez względu na wartość nominału był on jednakowy i wynosił 138 mm x 63 mm.
Seria „Wielcy Polacy” zgodnie z pierwotną koncepcją miała obejmować sześć nominałów, począwszy od 50 zł do 2000 zł. Obowiązywała również zasada, że im wyższy był nominał, tym odleglejszego przedstawiano na nim bohatera narodowego.
Banknotowy poczet otwierał nominał 50 zł z wizerunkiem gen. Karola Świerczewskiego (1897-1947), natomiast ostatni z nominałów 2000 zł był jedynym banknotem z wizerunkami władców polskich, a dokładnie mówiąc, Mieszka I (ok. 965-992) i Bolesława I Chrobrego (992-1025). Z początkiem lat 80. przy pogłębiającej się wysokiej inflacji w Polsce i narastającym kryzysem gospodarczym, zwiększeniu uległy również nominały. W latach 1974-1995 A. Heidrich zaprojektował aż 18 nominałów od 10 zł do 5 milionów zł. Poniżej kilka przykładów peerelowskich banknotów:
Autor: Andrzej Heidrich, ryt płyty wykonał Edward Konecki, gilosze – Jerzy Kamiński. Data emisji: 09.05.1975. W obiegu: 25.11.1975-01.01.1995.
Awers: pośrodku gen. Karol Świerczewski, druk w kolorach ciemnozielonym, khaki i czarnym, poddruk ochrowy i zielony.
Rewers: Order Krzyża Grunwaldu, druk w kolorach czarnym, ochrowym i zielonym.
Autor: Andrzej Heidrich, ryt płyty wykonał Bogusław Brandt, gilosze – Jerzy Kamiński. Data emisji: 15.06.1975. W obiegu: 15.01.1975-31.12.1996.
Awers: z prawej strony Ludwik Waryński, druk w kolorze ciemnobrązowym o odcieniu czerwonym, poddruk żółty i czerwony.
Rewers: winieta pisma „PROLETARYAT” z 1883 r. na tle sztandarów, druk w kolorze brązowym, czerwonym i różowym.
Autor: Andrzej Heidrich, ryt płyty wykonali: awers – Barbara Szymańska-Kowalska, rewers – Jan Maciej Kopecki. Data emisji: 01.06.1979. W obiegu: 1979-31.12.1996.
Awers: z prawej strony Jarosław Dąbrowski, druk w kolorze ciemnofioletowym i zielonym khaki, poddruk: pomarańczowy i jasnoniebieski.
Rewers: Pomnik Bohaterów Komuny Paryskiej na cmentarzu Père-Lachaise, druk w kolorze stalowoszarym, fioletowym, pomarańczowym i jasnoniebieskim.
Autor: Andrzej Heidrich, ryt płyty wykonała Barbara Szymańska-Kowalska, gilosze – Jerzy Kamiński. Data emisji: 01.06.1979. W obiegu: 1979- 31.12.1996.
Awers: pośrodku Tadeusz Kościuszko, druk w kolorze ciemnobrązowym, oliwkowozielonym, poddruk oliwkowozielony, pomarańczowy.
Rewers: „ŻYWIĄ Y BRONIĄ” – sztandar Kosynierów z czasów insurekcji kościuszkowskiej, druk w kolorze brązowym, oliwkowozielonym, pomarańczowym.
Autor: Andrzej Heidrich, ryt płyty wykonał Bogusław Brandt, gilosze – Jerzy Kamiński. Data emisji: 01.06.1979. W obiegu: 1979-31.12.1996.
Awers: z prawej strony Mikołaj Kopernik, druk w kolorze ciemnoniebieskim i fioletowym, poddruk żółty i jasnoniebieski.
Rewers: kopernikański układ heliocentryczny, druk w kolorze niebieskim i żółtym.
Autor: Andrzej Heidrich, ryty płyty wykonali: awers – Edward Konecki, rewers – Barbara Szymańska-Kowalska, gilosze wykonali: awers – Jerzy Kamiński, rewers – Jan Moczydłowski. Data emisji: 01.05.1977. W obiegu: 11.07.1977-31.12.1996.
Awers: z prawej strony Mieszko I, druk w kolorze czarnym, poddruk pomarańczowy i jasnoniebieski.
Rewers: Bolesław I Chrobry, druk czarny, szary i pomarańczowy.
Autor: Andrzej Heidrich, ryt płyty wykonał Bogusław Brandt, gilosze – Jan Moczydłowski. Data emisji: 01.12.1988. W obiegu: 12.1988-31.12.1996.
Awers: z prawej strony Fryderyk Chopin, druk w kolorze ciemnozielonym, poddruk brązowy, pomarańczowy i zielony.
Rewers: fragment partytury Poloneza, druk wielokolorowy z przewagą koloru zielonego.
Autor: Andrzej Heidrich, ryt płyty wykonał Jan Maciej Kopecki, gilosze – Jan Moczydłowski. Data emisji: 01.02.1987. W obiegu: 04.02.1987-31.12.1996.
Awers: z lewej strony bliżej środka Stanisław Wyspiański, druk w kolorze granatowym, czerwonobrązowym i czarnym, poddruk fioletowo liliowy.
Rewers: Planty krakowskie z obrazu Wyspiańskiego „Planty o świcie”, druk w kolorze czarnym, granatowym i fioletowo liliowym.
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Banknoty_Narodowego_Banku_Polskiego_(1948%E2%80%931993
ARTUR MATYNIA
