Wielkanoc prawosławna

Wielkimi krokami zbliżamy się do najważniejszego święta chrześcijańskiego. Mowa oczywiście o Wielkanocy obchodzonej na pamiątkę Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa. Dziś pozwolę sobie skreślić kilka słów o prawosławnych Świętach Wielkiej Nocy.

Święta te zalicza się w Prawosławiu do tzw. Cyklu Wielkich Dwunastu Świąt. W ich skład wchodzi dziewięć świąt stałych oraz trzy święta ruchome, związane z cyklem paschalnym. Pascha w Cerkwi Prawosławnej obliczana jest według wywodzącego się z Biblii kalendarza księżycowego. W czasie, kiedy kościół chrześcijański stanowił jedność, ustalono, że Paschę należy świętować po wiosennym zrównaniu dnia z nocą, zaraz po pełni księżyca, w pierwszą niedzielę po Passze Żydowskiej. Obliczanie daty Świąt Wielkiej Nocy ma związek z Ukrzyżowaniem i Zmartwychwstaniem Jezusa, którą można dokładnie określić. Czas Wielkanocy poprzedza 40-dniowy post. Wielki Tydzień, podobnie jak u katolików, zaczyna się w Niedzielę Palmową. Przez trzy pierwsze dni tego Tygodnia sprawowana jest Liturgia Uprzednio Poświęconych Darów. W tych dniach wspomina się starotestamentowego Józefa sprzedanego przez braci w niewolę jako praobraz Chrystusa zdradzonego przez współbraci, następnie osąd postępowania faryzeuszy podczas nauczania Chrystusa w Świątyni Jerozolimskiej oraz przypomina się grzesznicę, która łzami omyła oraz namaściła drogocennym olejkiem nogi Chrystusa. W Wielki Czwartek podnosi się kwestię Ostatniej Wieczerzy, a późnym wieczorem, podczas Jutrzni Wielkiego Piątku, czytanych jest dwanaście Ewangelii Pasyjnych, mówiących o Męce i Ukrzyżowaniu Chrystusa. Z kolei w Wielki Piątek wieczorem, podczas nabożeństwa, przywołuje się scenę Zdjęcia Chrystusa z Krzyża i złożenie Jego Ciała do Grobu. Nabożeństwo wielkanocne składające się z trzech części rozpoczyna się w nocy z soboty na niedzielę o godz. 23.30. Pierwszą częścią nabożeństwa jest Połunosznica (nabożeństwo o północy), podczas której w cerkwi następuje przeniesienie Płaszczenicy z Grobu do Ołtarza. Następnie wierni rozpoczynają procesję wokół świątyni, połączoną z żarliwą modlitwą i oczekiwaniem na Zmartwychwstanie. Po powrocie procesja staje przed drzwiami cerkwi, a kapłan śpiewa trzykrotnie Troparion Zmartwychwstania i trzykrotnie uderza Krzyżem w drzwi świątyni, otwierając je i ogłaszając: Christos Woskresie! (Chrystus Zmartwychwstał!). Na co wierni odpowiadają: Woistinu Woskresie! (Zaprawdę Zmartwychwstał!). Obrzęd ten symbolizuje zwycięstwo Ofiary Krzyżowej Chrystusa nad śmiercią i otwarcie Królestwa Niebieskiego dla Ludu Bożego. Po trwającym blisko cztery godziny nabożeństwie, o świcie wierni wracają do domu.

ŚWIĘCENIE POKARMÓW

Pokarmy święcone są po Liturgii Wielkiej Soboty oraz po Nabożeństwie Paschalnym, które rozpoczyna się o godzinie 23.30 i trwa około czterech godzin. Na wsiach koszyki, zbierane są zwykle w jednym domu i święcone przez batiuszkę. Do koszyków wkładane są te produkty, które będą jedzone przez cały Tydzień Paschalny. Obowiązkowe święcone musi zawierać: jajka – przypominające o Zmartwychwstaniu oraz wydrapywane pisanki, tradycyjnie czerwone, czasem farbowane jeszcze w wywarze z łupin cebuli. Dochodzą do tego też: chleb i sól – symbole bogactwa, mięso, chrzan, babka lub kulicz – wysokie ciasto drożdżowe, pieczone w garnuszku lub stalowej puszce. Na cieście widnieją inicjały „X.B.” (Христос Воскресе – Christos Woskresie), co w języku cerkiewnosłowiańskim znaczy: Chrystus Zmartwychwstał. Zwieńczeniem koszyczka ze święconką jest świeca, która po poświęceniu musi spłonąć do końca. Symbolizuje ona Chrystusa – człowieka, który umarł za nas na krzyżu. Produkty wkładane do koszyczków w dużej mierze zależą od tradycji regionu. I tak w Podlaskiem wypieka się na tę okazję delikatne mazurki moczone, wykonane z ciasta drożdżowego z dużą ilością bakalii i rosnącego przez całą noc w zimnej wodzie. Tradycyjnie pojawia się pascha przygotowywana z jajek i mleka, z cukrem i bakaliami, będącą oznaką dobrobytu oraz dostatku. Prawosławni wierni często do wielkanocnego śniadania zasiadają nad ranem w Niedzielę Wielkanocną, tuż po powrocie z cerkwi.

Pierwszy dzień świąt wierni obchodzą w skupieniu i rodzinnym gronie. Natomiast od Poniedziałku Wielkanocnego do ósmego dnia po Zmartwychwstaniu Jezusa, zaczynają się odwiedziny. Dzieci czekają na wizytę rodziców chrzestnych i „pisankowe” prezenty. We wtorek w dziewiątym dniu po Zmartwychwstaniu wyznawcy prawosławia odwiedzają groby bliskich. Jest to najważniejszy dzień wspomnienia zmarłych w Cerkwi Prawosławnej. W tym dniu praktykuje się zwyczaj zanoszenia pisanek wielkanocnych na groby, ale związany jest on jednak bardziej z tradycjami ludowymi niż liturgicznymi.

Artos – pszeniczny chleb z wizerunkiem Jezusa Zmartwychwstałego święcony w dniu Paschy, wystawiany jest przez cały tydzień po Wielkanocy w tzw. Tydzień Świetlisty. Artos rozdawany jest wiernym w pierwszą niedzielę po Zmartwychwstaniu w tzw. niedzielę przewodnią. Parafianie przechowują kawałki tego chleba przez cały rok, otaczając go szczególnym kultem.

Ciekawe obrzędy i zwyczaje prawosławne związane z obchodami Świąt Wielkiej Nocy.

Tradycją wśród wiernych obrządku prawosławnego jest pozdrawianie się w okresie Wielkiej Nocy słowami: Chrystus Zmartwychwstał, na co odpowiedzią jest: Zaprawdę Zmartwychwstał.

Nie ma w polskiej tradycji prawosławnej paschalnych dań wytrawnych, ale można je spotkać w innych krajach. W Grecji, przykładowo, śniadanie zaczyna się zupą z flaków lub mięsa jagnięcego, a Tydzień Paschalny otwiera tam piękny zwyczaj puszczania latawców.

Na Kresach Wschodnich do niedawna żywa była tradycja wybitek i taczanek. W jajecznej bitwie trzeba rozbić swoim jajkiem jajko przeciwnika. Przegrany tracił w tej zabawie jajko na rzecz zwycięzcy.

W tygodniu wielkanocnym ciekawym zwyczajem jest, wolne dla każdego z wiernych, wejście na dzwonnicę. Zgodnie z prawosławną tradycją przez dźwięk dzwonu mogli oni osobiście obwieszczać radość ze Zmartwychwstania Pańskiego. Współcześnie tradycję wielkanocnego dzwonienia podtrzymują szczególnie dzieci i młodzież.

Innym zwyczajem praktykowanym wśród prawosławnych, ale zarzuconym w latach 70. XX wieku, było chodzenie w Noc Wielkanocną grup tzw. wołoczebników. Odwiedzając poszczególne domy i gospodarstwa, śpiewali oni rymowane oracje życzeniowe dla gospodarzy.

BEATA WOJCIECHOWSKA